W dniu 20 sierpnia 2019 roku, na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu odbyła się 4. Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Warsztatowa „Hortiterapia jako element wspomagający leczenie tradycyjne". Jej celem była dyskusja o najważniejszych aktualnych problemach związanych z tą dynamicznie rozwijająca się w ostatnich latach dziedziną nauki. Patronat medialny nad tym wydarzeniem objął miesięcznik „działkowiec".
.

Hortiterapia jest stosunkowo nową dziedziną wiedzy, a jednocześnie formą terapii, wykorzystującą zajęcia w ogrodzie i przebywanie wśród roślin do poprawy zdrowia psychicznego i fizycznego człowieka, a także relacji międzyludzkich. Jest to także nieodłączny i bardzo cenny walor ogrodów działkowych – aktywność związana z uprawą i pielęgnacją działki, a nawet samo przebywanie wśród roślin poprawiają zdrowie fizyczne, rozwój emocjonalny i umysłowy, służą zatem lepszej jakości naszego życia. Temat hortiterapii szeroko poruszany jest na łamach miesięczników „działkowiec" i „Mój Ogródek", znajduje się też w zakresie działania Polskiego Związku Działkowców. Miesięcznik „działkowiec" od lat propaguje zdrowy styl życia i zachęca do produkowania zdrowej żywności, co bezpośrednio wiąże się z hortiterapią. W ogrodach działkowych w praktyce stosuje się leczenie ogrodem m.in. poprzez aktywny wypoczynek, produkcję własnych warzyw i owoców, wspieranie aktywności społecznej.

Konferencję prowadziła dr hab. Agnieszka Krzymińska – kierownik Katedry Roślin Ozdobnych i jeden z głównych organizatorów, a także wieloletnia autorka i członek Kolegium Redakcyjnego „działkowca". Uczestnikom zaproponowano liczne wykłady tematyczne.

W temacie „Rośliny w mieszkaniu" dr Piotr Czuchaj z IO w Poznaniu przedstawił walory roślin doniczkowych, które oczyszczają powietrze i pozytywnie wpływają na nasze zdrowie i samopoczucie, m.in. zmniejszają występowanie bólów głowy, chorób gardła, obniżają ciśnienie krwi, puls, suchość skóry, zmniejszają kaszel, zwiększają także zdolność koncentracji i wydajność pracy. Jako szczególnie cenne pod tym względem gatunki wymienił m.in. skrzydłokwiat, sansewierię i nefrolepis.

W kolejnym referacie „Chwasty jako element zrównoważonej diety", dr Małgorzata Kalemba-Drożdż z Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego zachęcała do innego spojrzenia na te zwykle niekorzystnie kojarzone rośliny. Okazuje się, że wiele gatunków chwastów jest roślinami jadalnymi i mają taką samą, albo nawet większą wartość odżywczą od popularnych warzyw liściowych. Chwasty są również smaczne, warto więc jeść je dla zdrowia i dla przyjemności. Autorka podała przykłady cennych odżywczo chwastów, jak np. pokrzywa, mniszek lekarski, podagrycznik, koniczyna, bluszczyk kurdybanek. Wymieniła też najważniejsze przeszkody w szerszym upowszechnieniu jadalnych chwastów, takie jak m.in. brak wystarczającej wiedzy i tabu społeczne na ich temat.

dr Stanisław Gładysiak z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu podkreślił zalety topinamburu – rośliny o wszechstronnym zastosowaniu – łatwej w uprawie, ozdobnej, a wyróżniającej się jednocześnie wyjątkowymi właściwościami odżywczymi i zalecanej w niedomaganiach układu krążenia, przewodu pokarmowego oraz cukrzycy.

W świat roślinnych kosmetyków wprowadziła mgr Agnieszka Zdunek z portalu „JestemZielona.pl", przypominając starą maksymę naszych babć: „Nakładaj na skórę to, co możesz zjeść". Moda na naturalne kosmetyki roślinne od kilku lat w Polsce systematycznie rośnie. Wynika to m.in. ze zwiększającej się świadomości konsumentów w zakresie szkodliwego wpływu syntetycznych substancji stosowanych w kosmetykach przez dużych producentów. Naturalne kosmetyki roślinne mogą pomóc na każdy rodzaj skóry, a wykonanie ich jest zwykle proste i nie wymaga specjalistycznej wiedzy.

O niestandardowych zastosowaniach papieru opowiedziała mgr Marta Bielawska z pracowni plastycznej MY.ART – artystka plastyk, pedagog zajmujący się arteterapią (leczeniem sztuką). Przedstawiła ciekawą technikę tworzenia prac plastycznych z wykorzystaniem masy papierowej i kolorowych płatków kwiatów, którą można wykorzystywać podczas warsztatów hortiterapeutycznych.
Istotną część konferencji stanowiły materiały o bezpośrednim zastosowaniu walorów hortiterapii dla osób szczególnie tego potrzebujących.

mgr Renata Skuza w referacie „Cztery pory roku w ogrodzie, czyli od nasionka do nasionka" przedstawiła swoje doświadczenia ze stosowaniem hortiterapii wśród dzieci z Zespołu Szkół Specjalnych nr 2 oraz Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego im. św. Ludwika w Krakowie. Dzięki takim działaniom można m.in. likwidować napięcia emocjonalne związane z pobytem w szpitalu, a także integrować zespół szkolny i zacieśniać więzi koleżeńskie. Autorka podkreśliła ważny aspekt hortiterapii, jakim jest przewidywalność praw natury, jej cykliczność, niezmienność i rytmiczność. Ten przejrzysty i mocny schemat odwołujący się do archetypów życia, daje poczucie bezpieczeństwa, tworzy postrzegalną, uporządkowaną zgodnie z wolą człowieka rzeczywistość.

O swoich doświadczeniach w stosowaniu hortiterapii w Szpitalu Klinicznym im. dr Józefa Babińskiego w Krakowie opowiedziała mgr inż. Elżbieta Filek. Pacjenci w tej placówce mają do dyspozycji malowniczy park, pełen wiekowych drzew, który umożliwia terapeutyczne spacery. Powstały też profesjonalnie zaaranżowane ogródki przyoddziałowe, przy pielęgnacji których proponowany jest pacjentom zrównoważony ruch na świeżym powietrzu. Efekty terapeutyczne, podczas takich zajęć to m.in. odreagowanie stresu, uspokojenie i relaks, kształcenie cierpliwości i systematyczności, dążenie do określonego celu.

W kolejnym referacie „Ogród sensoryczny w aspekcie potrzeb dziecka" dr hab. Agnieszka Krzymińska z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, zwróciła uwagę, że zauważalne ostatnio wśród dzieci problemy z integracją sensoryczną, a także trudności z nauką i rozwojem społeczno-emocjonalnym u młodzieży, są m.in. spowodowane oderwaniem do natury. Odpowiedzią na to może być tworzenie ogrodów zaaranżowanych roślinami i elementami architektonicznymi w taki sposób, aby sprzyjać stymulacji zmysłów pozawzrokowych, takich jak dotyk, węch, słuch, smak. Ogród sensoryczny nie jest tożsamy z ogrodem terapeutycznym, w którym planowane są także działania obejmujące hortiterapię czynną, może być jednak narzędziem hortiterapii biernej.

mgr Lena Stryjska z organizacji charytatywnej „Lions Club Poznań Patria" przedstawiła realizację ogrodu terapeutycznego przy Zespole Szkół Specjalnych nr 105 w Poznaniu. Teren ogrodu podzielony został na dwie strefy: edukacyjną i zmysłową, co pozwoli uczyć się dzieciom w relaksujących warunkach pozaszkolnych, doświadczać bliskości natury, poznawać różne gatunki roślin oraz obserwować zmiany zachodzące w przyrodzie. Ogród został też wyposażony w sprzęt edukacyjny jak np. orkiestra podwórkowa, generator wiatru, gra geometryczna i dzwony rurowe. Urządzenia te pomagają w doskonaleniu zdolności manualnych, wyostrzeniu zmysłów i poznawaniu dźwięków w ogrodzie. Elementem ogrodu jest też ścieżka sensoryczna – moduły wypełnione różnymi materiałami: szyszkami, korą, kamieniami, grysem i zrębkami. Na ogrodzeniu umieszczono również hotele dla owadów, wykonane przez dzieci i młodzież.

Na zakończenie konferencji odbyła się także sesja warsztatowa, na której prezentowane były ciekawe techniki z zastosowaniem roślin, które mogą mieć zastosowania terapeutyczne, jak np. tworzenie aranżacji ze słomy i siana, roślinne witraże (z roślin i kalki), wyrób naturalnych kosmetyków, kaligrafia w wykorzystaniem piór, liści i kory, bajkowe aranżacje z warzyw.

Konferencji towarzyszyły też wystawy tematyczne, jak np. prace graficzne z wykorzystaniem masy papierowej i płatków kwiatów autorstwa Marty Bielawskiej, ścianka z sensoryczną teksturą, do pionowej uprawy roślin doniczkowych, bądź też atrakcyjnie zaaranżowana, niezwykle kolorowa, hortiterapeutyczna ławka.

Hortiterapia, jako nowatorski sposób rehabilitacji i leczenia ogrodem, jest praktykowana w naszym kraju od niedawna, a przy tym wciąż nie do końca poznana i akceptowana. Zorganizowana w Poznaniu konferencja okazała się zatem bardzo ważna i potrzebna, pozwoliła wymienić doświadczenia i lepiej poznać różne aspekty hortiterapii w odniesieniu do osób najbardziej potrzebujących takiej pomocy. Umożliwiła też dalsze rozpropagowanie wiedzy o tej cennej dziedzinie terapii, coraz bardzie potrzebnej we współczesnym społeczeństwie.

Sławomir Milewski, redakcja „Działkowca"